MICKIEWICZA

  

Co ma Mickiewicz do Branickich?

        Na pozór niewiele. A jednak! Ma nawet coś do czasów „przedbranickich”. Dzisiejsza ulica Adama Mickiewicza przebiega traktem, który istnieć miał już w XV wieku. Łączył dwór i dobra położone w Dojlidach.

        I była to jedna z trzech historycznych dróg – obok traktu z Choroszczy do Supraśla i z Wasilkowa do Suraża - w ówczesnych czasach przecinających obszar centrum obecnego miasta.
        W czasach Jana Klemensa Branickiego był to już historyczny trakt z Białegostoku na południe. Dokładniej zaś wyjazd z pałacu prowadził dzisiejszymi ulicami Pałacową, Warszawską, Świętojańską i Adama Mickiewicza. Dalej trakt przez Bielsk Podlaski wiódł do miejscowości Granne, gdzie rozdzielał się na drogi do Warszawy i do Krakowa. Pamiątką z czasów Jana Klemensa Branickiego są dwa stawy w rejonie skrzyżowania ulic Mickiewicza, Czesława Miłosza, św. Pio i Podleśnej.

        Inną pozostałością po Branickich jest Zwierzyniec – duży kompleks zieleni ciągnący się od pałacu w centrum Białegostoku w kierunku południowo-zachodnim. W czasie międzywojennym przekształcony został w popularny teren rekreacyjny: park Konstytucji 3 Maja oraz - znajdujące się poza opisywanym obszarem - Planty. Dziś to popularne miejsca spacerów nie tylko mieszkańców osiedla Mickiewicza.

MAPKA DO ZWIEDZANIA OSIEDLA MICKIEWICZA 

Rejon fabrykantów

        W XIX wieku teren dzisiejszego osiedla Mickiewicza był obszarem intensywnej działalności białostockich fabrykantów. Pierwsza faza włókienniczej ekspansji miała miejsce jeszcze w I połowie XIX stulecia. Jak podaje Grzegorz Ryżewski, jeden z autorów monografii „Białystok. Manchester Północy” na uroczysku Nowe, w pobliżu stawów i rzeki Białej swój zakład prowadził Sender Błoch, a później Małka Rejzla Błochowa. Większość fabrykantów działała jednak w okolicy Białegostoku – w Supraślu czy Choroszczy. Impulsem do rozwoju zakładów przemysłowych w samym Białymstoku było dopiero uruchomienie w 1862 roku linii kolei warszawsko-petersburskiej, a następnie w 1873 roku trasy z Królewca do Odessy i wreszcie w 1886 roku trasy Białystok-Baranowicze. Dzięki temu Białystok stał się istotnym węzłem kolejowym, z którego bez problemu można był ekspediować towary do Rosji.

    

        Pod koniec XIX wieku na opisywanym terenie swoje zakłady mieli: Nowikowie (fabryka w rejonie dzisiejszej ulicy Augustowskiej i Miłosza), Richter i Krauze (na końcu ulicy Konopnickiej), Kieraski, Surażski, Welter i Filip (czy też Phillip; okolice Orzeszkowej i Mickiewicza), Gedryng (czy też Giendryng; między Podleśną a Mickiewicza) oraz Becker (między Świętojańską a Parkową).
        Na planie Białegostoku z lat 30. XX wieku widać zakłady Zylberblat&Filip, Rubinsztejn&Kagan, Mieżyrecki&Uszakow (wszystkie nad Białą, od Świętojańskiej do Orzeszkowej), Poczebucki oraz Kapłan&Lipszyc (nad Białą, między Orzeszkowej a Konopnickiej), Bracia Welter (przy Mickiewicza), Becker&Spółka (między Świętojańską a Parkową), Cytron (przy Grottgera), Fuks (na końcu Augustowskiej) oraz Nowik (przy Augustowskiej). Ślady tego potężnego, włókienniczego imperium zachowały się do dziś.

###
KRONIKA WYPADKÓW OSIEDLOWYCH
Ludzie mówili, że było to morderstwo. Ofiarą miał paść ośmioletni Mariusz R. Takie plotki rozsiewały „panie spędzające - z braku innego zajęcia - godziny przy kawiarnianym stoliku lub też jako jedyne źródło uznające wizyty w maglu czy też własny, brudny palec”. Fakt, faktem, że 31 października 1969 roku na ulicy Grottgera znalazł się silnie pokrwawiony chłopiec. Morderstwo? Prawda miała być zupełnie inna.
„Otóż w godzinach przedpołudniowych odwiedził on [Mariusz R.] swych rówieśników, dzieci jednego z sąsiadów. Nikogo z dorosłych nie było w mieszkaniu. Początkowo dzieci bawiły się zabawkami. W pewnym momencie, w czasie wzajemnej gonitwy, przebiegając z pokoju do sypialni, Mariusz wpadł z impetem na oszklone drzwi sypialni, pobił szkło i bardzo dotkliwie poranił się i pokaleczył. Postanowił wrócić do domu. Krwawił jednak obficie.”
Przewiezionego do szpitala chłopca nie udało się uratować. Zmarł w wyniku obrażeń. Dalej redaktor Jerzy Krass podsumowywał osiedlowych plotkarzy.
„Takie są fakty bezsporne i niepodważalne. Dziwić się tylko należy, iż znalazło się grono ludzi uparcie kolportujących bzdurną plotkę, tworzących nastrój histerii. Wierzyć należy, iż kołtuńska plotka - po przedstawieniu rzeczywistego przebiegu wypadku - spotka się obecnie ze zdecydowaną odprawą.”

###

 

 Nowoczesność i elegancja

        Charakter okolicy zmienił się po roku 1919, kiedy Białystok znalazł się w składzie odrodzonej Rzeczypospolitej. Wpływ na to miało kilka czynników. Po pierwsze, to tu zaczęła powstawać tzw. dzielnica reprezentacyjna.

        Wynikało to z faktu ulokowania we wnętrzach pałacu Branickich urzędników nowoutworzonego województwa białostockiego. W jego niedalekim sąsiedztwie, pod koniec lat 20. XX wieku, zaczęto stawiać dwa gmachy: Izby Skarbowej oraz Sądu Okręgowego. Elementem dzielnicy były też Planty - założone według projektu Stanisława Grali na terenie dawnego zwierzyńca danieli, przyległego do rezydencji Branickich. Na obrzeżach Plant z kolei powstały domy dla urzędników. To kolonia przy dzisiejszej ulicy Świętojańskiej i wille przy Akademickiej.
        Inwestycje te z kolei miały wpływ na to, co działo się w głębi terenu, zajmowanego obecnie przez osiedle bloków. Przy dzisiejszych ulicach Mickiewicza, Grottgera, Parkowej czy Augustowskiej powstawały domy i wille w nowatorskim duchu modernistycznym. Z tego okresu pochodzi np. willa doktora Bełdowskiego (ulica Mickiewicza 11) czy dom architekta Rudolfa Macury (ulica Mickiewicza 32A). Nowa zabudowa przeplatała się z wciąż działającymi fabrykami.

 Zaraz po wojnie

        Po wojnie osiedle zachowało swój układ ulic. Główną osią pozostała ulica Mickiewicza. Na północny-wschód od niej odbijały ulice Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej, Krzywa (!) oraz Augustowska. Na południowy-zachód z kolei Parkowa, Artura Grottgera i Juliusza Słowackiego. Dziś na planie nie znajdziemy już ulicy Krzywej. Również ulica Słowackiego nie ma połączenia z Mickiewicza.

        Głównym celem po wojnie było uruchomienie produkcji w dwóch dużych, odbudowanych po zniszczeniach fabrykach. Pierwszą z nich była dawna fabryka Nowika przy Augustowskiej, którą przekształcono w Białostockie Zakłady Przemysłu Włókienniczego im. dyrektora Józefa Sierżana. Kim był ów tajemniczy dyrektor Sierżan? Otóż był pierwszym po II wojnie światowej dyrektorem fabryki włókienniczej w Michałowie. Wraz ze współpracownikami podnosił ją z wojennych zniszczeń. Do chwili, gdy – jak podawała PRL-owska propaganda - „5 lutego 1946 ten niestrudzony bojownik o socjalizm zginął zamordowany przez przedstawicieli reakcyjnego podziemia”.

        Drugą z fabryk były dawne zakłady Beckera. Tu, w odbudowanych halach, urządziły się Państwowe Zakłady Przemysłu Jedwabniczo-Galanteryjnego. Produkowane na osiedlu Mickiewicza towary eksportowani m.in. do ZSRR, Jugosławii, Mongolii, Arabii Saudyjskiej, Iraku, Algierii, Jordanii, Kuwejtu, Kanady czy RFN. Między fabrykami rozciągała się wciąż niska, drewniana i murowana zabudowa. 

###
KRONIKA WYPADKÓW OSIEDLOWYCH
Inny charakter miało zdarzenie opisywane w roku 1977.

„30 sierpnia br. Jan D. wszedł do sklepu spożywczego nr 44 przy ul. Nowotki w Białymstoku z zamiarem zakupienia cukru. Przedłożył kasjerce trzy kupony towarowe, upoważniające go do otrzymania 6 kg tego artykułu. Pojawiły się przed nim torebki z cukrem, ale... tylko cztery. Po rzeczowej wymianie zdań ekspedientka doszła do wniosku, że się pomyliła i dołożyła jeszcze dwie torebki po czym z wręczonych 500 zł wydała Janowi D... tylko 400. Tu już klient się nieco zdenerwował i poprosił o powtórne przeliczenie leżących na kontuarze pieniędzy, słusznie twierdząc, że wydano mu za mało. Rozmowa zaczęła >nabierać rumieńców<.
Wtedy do dyskusji włączyła się inna sprzedawczyni, mówiąc coś w rodzaju:
- Czemu pan krzyczy?! Pan te pieniądze na pewno schował i teraz chce się wzbogacić na kasjerce!”Sprawa zakończyła się bez rękoczynów, ale wpisem do „wiadomej książki”.
###

Początek osiedla

        Połączenie, z jakim mamy do czynienia na osiedlu nazywane jest „białostockimi kontrastami”. Nowe bloki powstawały tak, że obok nich pozostawały stare, przedwojenne domy. Poprzez to sąsiedzi często zaglądali sobie do okien, a z balkonów wyższych pięter bloków można było obserwować życie w przydomowych ogrodach.  Do dziś dzieje się tak głównie przy ulicach Parkowej i Grottgera, gdzie drewniane i murowane domy jednorodzinne zdają sie być wręcz „doklejone” do budynków wielorodzinnych.

        Pierwsze bloki osiedla stanęły przy ulicy Podleśnej. To „trzynastka”, „piętnastka” i „siedemnastka” zbudowane pod koniec lat 50. XX wieku. Były to budynki należące m.in. do fabryki Sierżana. Od 1959 roku osiedle Mickiewicza zaczęła z kolei już realizować Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa „Zachęta”. Pierwszy, oddany do użytku blok „Zachęty” to budynek przy Podleśnej 17A. Zamieszkało w nim 75 rodzin. Wspomnieć trzeba, że spółdzielnię powołano do życia dopiero w październiku 1958 roku Uchwałą Walnego Organizacyjnego Zgromadzenia Członków, zaś osobowość prawną Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa „Zachęta” otrzymała 11 listopada 1958. Budowa poszła więc względnie szybko.

Zamieszkać przy Konopnickiej

        Pod koniec lat 60. „Zachęta” zaczęła „ostro” inwestować po północnej stronie ulicy Adama Mickiewicza. Rejon ten nazywano roboczo „Osiedlem Konopnickiej”.

        - Do nowego budynku Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej „Zachęta” przy ul. Konopnickiej 2 wprowadzają się już lokatorzy. Klucze do nowych mieszkań otrzymało 60 członków „Zachęty” – podawała w połowie marca 1966 „Gazeta Białostocka”. – Jeszcze w tym miesiącu spółdzielnia „Zachęta” odda do użytku dwa dalsze nowe domy o 105 mieszkaniach również przy ul. Konopnickiej. Tak więc w pierwszym kwartale br. MSM „Zachęta” wzbogaci się o trzy budynki liczące 165 mieszkań.
        Plany zrealizowano. W kwietniu 1966 ta sama „Białostocka” podawała jakie dalsze plany na tym osiedlu ma spółdzielnia.

        - Przy tej samej ulicy [Konopnickiej] ma być wybudowany w III kwartale br. jeden segment bloku, gdzie znajdzie się 12 mieszkań i lokale przeznaczone na sklep spożywczy i usługi. (…) Natomiast w IV kwartale mają być oddane do użytku dalsze trzy budynki. Jeden z nich, liczący 105 mieszkań, buduje się przy ul. Nowotki, zaś dwa domy o 114 mieszkaniach przy ul. Konopnickiej.

Mieszkanie numer dwa tysiące

        Dokładnie 18 stycznia 1967 w ręce pracownika Miejskiego Przedsiębiorstwa Robót Budowlanych Mikołaja Kopy trafiły klucze od mieszkania numer 2 tysiące zbudowanego przez „Zachętę”. Prasa opisywała te wydarzenie, zauważając, że w uroczystości przekazania „eM” wzięła udział partyjna wierchuszka z I sekretarzem Komitetu Miejskiego PZPR towarzyszem Józefem Trusiewiczem i przewodniczącym prezydium Miejskiej Rady Narodowej towarzyszem Zygmuntem Bezubikiem na czele.

        Sekretarz partii prawił wówczas „o stale rosnącej roli spółdzielni mieszkaniowych nie tylko w przysparzaniu miastu nowych domów, ale także w rozwijaniu pracy wychowawczej wśród swoich członków”. Zauważał, że „spółdzielcy bardziej od innych mieszkańców miasta dbają o majątek społeczny, mają większe poczucie odpowiedzialności za powierzone im domy i mieszkania”. A prezes „Zachęty” Stanisław Styczeń – co podkreślono – tradycyjnym już zwyczajem wręczył dwutysięcznemu mieszkańcowi upominek w postaci pięknej lampy gabinetowej.
        Podkreślano też, że jeszcze w 1967 roku w „Zachęcie” będzie mieć miejsce uroczystość wręczenia kluczy do mieszkania numer 3 tysiące. I tylko chochlik drukarski namieszał nieco redaktorowi podpisującemu się (L). Zapomniał bowiem napisać w swoim artykule do „Gazety Białostockiej”, w którym bloku zamieszkał szczęśliwy Mikołaj Kopa…

Nowe problemy

        Rozbudowa osiedla Mickiewicza sprawiła, że mieszkańcy zaczęli stykać się z tradycyjnymi problemami.

        - Za rozwojem budownictwa mieszkaniowego nie nadąża jednak rozwój placówek handlowych. Na nowy sklep spożywczy trzeba będzie zaczekać do III kwartału br. – podawała w kwietniu 1966 roku „Gazeta Białostocka”. – Do tego czasu mieszkańcy muszą zaopatrywać się w sklepach już istniejących, w których ilość klientów znacznie ostatnio wzrosła. Wobec tych faktów sklepy te powinny być zaopatrywane w większe ilości artykułów spożywczych, bowiem dawne zaopatrzenie już nie wystarcza. Występują braki wielu podstawowych artykułów, na które popyt jest coraz większy. A trudno przecież chodzić na zakupy do oddalonego śródmieścia.
        „Białostocka” zapowiadała, że rozwiązać problem w pewien sposób mają nowe inwestycje – przy Nowotki, Konopnickiej i Grottgera - gdzie zaplanowano lokale handlowe i usługowe. Ale poważna zmiana na lepsze nastąpiła dopiero wraz z oddaniem do użytku sklepu „Rarytas” na parterze bloku przy Mickiewicza 17 (na rogu z ulicą Elizy Orzeszkowej). Od tamtego czasu mieszkańcy mieli swój supersam z prawdziwego zdarzenia.        

        W 1980 roku prasa informowała z kolei o kłótni z lokalami usługowymi i handlowymi w tle. Poszło o blok na rogu Mickiewicza i Parkowej. Zaplanowano tam sklep tekstylno-dziewiarski, punkt napraw sprzętu gospodarstwa domowego oraz kwiaciarnię. Mieszkańcy z kolei podnosili, że wystarczy im kwiaciarnia istniejąca już wtedy przy Nowotki. Zamiast niej na Mickiewicza z kolei chcieli drogerii z kosmetykami. Tłumaczono, że lokale takie zaplanowano już w roku 1977. Mieszkańcy odpowiadali, że przez trzy lata potrzeby uległy zmianie.

###
KRONIKA WYPADKÓW OSIEDLOWYCH
W listopadzie 1973 Gazeta Białostocka wydrukowała list Feliksa Waleriana, mieszkańca Białegostoku.

„Proszę o interwencję w dyrekcji Białostockiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Miejskiego (ul. Dzierżyńskiego 14). 30 kwietnia br. dźwig tegoż przedsiębiorstwa spowodował rozwalenie ściany i wyrwanie okien w moim domu, położonym przy ul. Słowackiego nr 5. Przedsiębiorstwo to dokonało wprawdzie naprawy ściany domu i okien, natomiast zapomniało o zrekompensowaniu innych szkód, jakie zostały mi wyrządzone. A więc zniszczenie firanek i zasłon, stłuczenie kwietników i wazonów z kwiatami, zniszczenie tapety oraz uszkodzenie instalacji elektrycznej. W sprawie tej kontaktowałem się z tym przedsiębiorstwem około 15 razy. Początkowo były obietnice, a teraz odsyłają mnie od jednego urzędnika do drugiego. I tak trwa kołomyjka, której nie widać zakończenia”.
###

Czyny i współpraca

        W 1966 roku w ramach czynu społecznego uczniowie Technikum Elektrycznego pomagali przekładać linię gazową przy ulicy Konopnickiej. Ulica miała już ułożony asfalt, a po uporządkowaniu terenu przy blokach zapowiadano, że „będzie to jedna z najładniejszych ulic osiedlowych”. W planach na ten sam rok było porządkowanie posesji przy Grottgera, Nowotki i Konopnickiej właśnie.

 
        W czyny społeczne angażowano pracowników pobliskich BZPW im. Sierżana. Zakłady wspierały też spółdzielnię w wyposażaniu np. kącików majsterkowicza czy opłacaniu instruktora w ognisku plastycznym.
        W 1975 roku podkreślano, że w trzy kwartały wykonano w ramach czynów społecznych prace warte 200 tys. zł. W 1975 roku podsumowywano dotychczasową działalność Komitetu Osiedlowego i Spółdzielni Mieszkaniowej „Zachęta”. Wśród wymienianych osób pojawiały się nazwiska Wiktora Grzesia i Sergiusza Plewy. Pierwszy przez lata zasiadał później w zarządzie „Zachęty”. Drugi – „Słonecznego Stoku”. Podkreślano, że nawiązane zostały kontakty z - będzie dużo skrótów - MO, ORMO, Komisją Pojednawczą, Oddziałem WSS Społem, samorządem robotniczym BZPW im. Sierżana, ZHP, TPD i TKKF.

        Chwalono się jedynym w mieście Ogródkiem Jordanowskim. A także nagrodami. W roku 1974 było ich aż trzynaście, a wśród nich m.in. w konkursie „Młodzież współgospodarzem swojego osiedla”. Cokolwiek kryło się pod tym hasłem.

Drugie wejście mieszkaniówki

        W latach 80. XX wieku osiedle Mickiewicza dostało kilka kolejnych budynków mieszalnych. To dwa wieżowce zlokalizowane w rejonie Ogródka Jordanowskiego. Było to niejako preludium do dalszej działalności deweloperów już w nowej sytuacji rynkowej. Działalności, która trwa do dnia dzisiejszego.

        Dużym obszarem aktywności budowlanej stał się teren wzdłuż dawnej bocznicy kolejowej nad rzeką Białą – prowadziły tędy tory do elektrowni zlokalizowanej przy ulicy Elektrycznej (dziś częściowo użytkuje ją Galeria Arsenał). Trzeba jednak napisać, że zabudowa na końcu ulic Orzeszkowej i Konopnickiej ma charakter chaotyczny, gdzie o dobrym sąsiedztwie i dobrym zaplanowaniu przestrzeni trudno jest mówić. Poszczególne nieruchomości dzielą ogrodzenia sprawiające, że polokowano ścieżki, które ułatwiałyby poruszanie się po osiedlu.

        Kolejnym fragmentem, którym zainteresowali się deweloperzy są okolice stawu usytuowanego po stronie ulicy Podleśnej. Tu, w miejscu ogródków działkowych, wyrosło kilka bloków, w tym jedna z najciekawszych inwestycji deweloperskich w mieście - tzw. płatkowiec. Nowe bloki powstały też przy Grottgera i Słowackiego. Jak na razie deweloperka z blokami nie weszła jeszcze w rejon ulicy Augustowskiej. Powoli za to wgryza się w ulicę Parkową, gdzie – pod planowany blok - zburzono już jeden z przedwojennych domów.
        Zmienił się też gospodarz osiedla. „Zachętę” zastąpiła Spółdzielnia Mieszkaniowa im. Adama Mickiewicza.

Centrum miasta. Handlowe

        Początek wieku XXI przyniósł też poważne zmiany w handlowym obrazie osiedla Mickiewicza. Na terenie dawnej fabryki Nowika powstało wielkopowierzchniowe centrum handlowe Atrium Biała. Otwarto je dla kupujących pod koniec 2008 roku. Niestety, zmieciono przy tym właściwie wszystkie zabudowania z czasów Nowików. „Biała” jest dziś popularnym miejscem zakupów robionych nie tylko przez białostoczan, ale także turystów zza naszej wschodniej granicy – z Litwy i Białorusi.

        Właściwie w tym samym czasie, w innej części osiedla Mickiewicza, powstawało drugie centrum handlowe. W tym przypadku również stanęło na gruzach fabryki. W jego bryłę wkomponowano zaledwie dwa z kilku obiektów beckerowskich, jakie przetrwały do naszych czasów. Mimo tego Alfa Centrum do dziś jest najciekawszą pod względem architektonicznym realizacją handlową w Białymstoku. Ma też inny charakter niż Atrium Biała - nie ma tu typowego supermarketu ze spożywką i artykułami przemysłowymi, ale liczne sklepy z m.in. odzieżą, kosmetykami, biżuterią, zabawkami i książkami. Pierwsi klienci weszli tu na zakupy w jesienią 2008 roku.

###
KRONIKA WYPADKÓW OSIEDLOWYCH

25 października 1973 roku, kilka minut po godzinie 14, miał miejsce najtragiczniejszy wypadek w dziejach białostockiego ZOO.
„Do ZOO, wraz z matką i swym starszym bratem przyszła 2-letnia Marta D. W pewnym momencie chłopiec pociągnął matkę w kierunku klatki z ptakami, natomiast dziewczynka pozostała w pobliżu klatki, gdzie znajdowały się lwy. Dziecko nie zdając sobie sprawy z grożącego niebezpieczeństwa i widocznie zaintrygowane zwierzętami, dostało się poza barierkę oddzielającą ścieżkę dla zwiedzających od klatki z lwami i podeszło do tejże klatki. Niespodziewanie jedne z lwów sięgnął łapą po dziecko, wciągając tułów do klatki. Na skutek wąskiej przestrzeni między prętami, głowa dziecka pozostała na prętach klatki. Zwierzę poczęło tarmosić ciało, nie szarpiąc go.”
Zwłoki dziewczynki udało się odebrać pracownikom ZOO. Choć wiele osób sądzi, że była to plotka, wypadek z ZOO nie jest niestety tylko jedną z tzw. legend miejskich.
###

Plan na osiedle
        Osiedle Mickiewicza zostało niestety jedynie częściowo objęte planami zagospodarowania przestrzennego. Miejscy urbaniści wzięli „na tapetę” kwartał między ulicami Adama Mickiewicza, Podleśną i Świętojańską. Uchwałę dotyczącą wprowadzenia planu w życie radni podjęli w październiku 2018 roku.

        Chronione są tu oczywiście zabytki rejestrowe z ulicy Świętojańskiej - to budynek fabryki Beckera (nr 15), a także pałacyk tej rodziny (nr 15A), willa generała Von Driesena (nr 17) - i Parkowej - jak willa Willego (nr 6). Ochroną objęto też zabytki ewidencyjne. Są to: stajnia i wozownia z częścią mieszkalną w zespole willi generalskiej przy ul. Świętojańskiej 17, willa przy ul. Świętojańskiej 17/1, budynek przy ul. ul. Świętojańskiej 21, domy z ul. Artura Grottgera 2/2, 6 oraz 8 i wille z ul. Adama Mickiewicza 32a i 34.

        Ochronie podlegają także powojenne bloki wielorodzinne. Pojawia się przy nich dodatkowy zapis, że na elewacjach można zastosować maksymalnie trzy kolory w odcieniach „bieli, beżu, brązu i szarości oraz kolorów wynikających z barw naturalnych materiałów wykończenia elewacji, takich jak: drewno, kamień, cegła”. Niestety, zapis ten nie działa wstecz i dotyczy dopiero tych prac remontowych, które będą miały miejsce. Na razie więc na fasadach bloków pozostaną tu żółcie czy pomarańcze. Istnieją też niewielkie planiki na obszar dawnej fabryki Nowików oraz dla doliny rzeki Białej. Pozostałe fragmenty osiedla - między Augustowską, Mickiewicza i Świętojańską - na razie nie doczekały się takich opracowań.

ZREALIZOWANE W RAMACH STYPENDIUM ARTYSTYCZNEGO PREZYDENTA MIASTA BIAŁEGOSTOKU

 

 

Z pomoc w ustaleniu projektantów kilku bloków osiedla dziękuję prezes SM im. Adama Mickiewicza Elżbiecie Choińskiej oraz wiceprezesowi d.s. gospodarowania zasobami mieszkaniowymi Jakubowi Bazydło. Za czas poświęcony na rozmowę i przejrzenie dokumentacji projektowej dziękuję Nili Witkowskiej ze wspólnoty mieszkaniowej przy ul. Podleśnej 17. Za opowieść o Zespole Szkół Muzycznych im. Ignacego Paderewskiego słowa podziękowania zechce przyjąć dyrektor szkoły Adam Juchnowicz. Za informację na temat Henryka Rogozińskiego - Kamil Kopania. Wreszcie za pomoc w ustaleniu projektanta lodowiska dziękuję Annie Kopeć-Tyszkiewicz z Białostockiego Ośrodka Sportu i Rekreacji.

WYBRANA BIBLIOGRAFIA
* (agaw) „Otwarcie izby pamięci narodowej” Gazeta Białostocka 92 (7595) z 22 kwietnia 1975
* ag/tj „25 rocznica przekazania insygniów rządu emigracyjnego” https://www.polskieradio24.pl/7/473/Artykul/1560891,25-rocznica-przekazania-insygniow-rzadu-emigracyjnego (dostęp 14.06.2020)
* (akr) „Finiszowe miesiące na budowie Zespołu Szkół Muzycznych w Białymstoku” Gazeta Białostocka 127 (7280) z 10 maja 1974
* (akr) „Wyścig z czasem. na budowie zespołu szkół muzycznych” Gazeta Białostocka 222 (7375) z 15 sierpnia 1974
* (akr) „Zespół szkół muzycznych powstaje w Białymstoku” Gazeta Białostocka 248 (6682) z 7 września 1972
* (as) „165 nowych mieszkań Zachęty” Gazeta Białostocka 62 (4542) z 15 marca 1966
* (as) „Handel i usługi na osiedlu >Zachęty<” Gazeta Białostocka 63 (4543) z 16 marca 1966
* (as) „Klucze do mieszkań >Zachęty<” Gazeta Białostocka 91 (4571) z 19 kwietnia 1966
* (as) „Na taką decyzję osiedle się nie godzi” Gazeta Współczesna 46 (9022) z 27 lutego 1980
* (as) „Zwiększyć zaopatrzenie sklepów przy ulicy Mickiewicza” Gazeta Białostocka 91 (4571) z 19 kwietnia 1966
* (as) „Pomyślny rok >Zachęty<” Gazeta Białostocka 99 (4579) z 28 kwietnia 1966
* „Białostocki szlak pielgrzymkowo-turystyczny >Śladami błogosławionego księdza Michała Sopoćki<” Urząd Miejski w Białymstoku oraz Centrum Informacji i Środków Społecznego Przekazu Archidiecezji Białostockiej
* Bilewicz-Roszkowska Eliza „Pierwsze miodobranie w miejskiej pasiece” https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/pierwsze-miodobranie-w-miejskiej-pasiece.html (dostęp 02.07.2020)
* BK „Najlepsze budowy roku 2004” Biuletyn Informacyjny Podlaskiej Okręgowej Izby Architektów 3(10)/2005
* Błachowska Agnieszka „Park kieszonkowy – umowa” https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/park-kieszonkowy-umowa.html (dostęp 24.06.2020)
* Borodziuk Paulina „Dom Stanisława i Stanisławy Bełdowskich zabytkiem” http://wuoz.bialystok.pl/dom-stanislawa-i-stanislawy-beldowskich-w-bialymstoku-zabytkiem/ (dostęp 08.04.2020)
* Boruch Aneta „Ul. Mickiewicza 25. Dom pogrzebowy ciągle pod lupą sąsiadów” Kurier Poranny 21 stycznia 2014
* (brb) „Rzeźba Jana Nepomucena znowu w Białymstoku” https://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/70725 (dostęp 04.08.2020)
* Busłowska Kamila „Odmieniony Ogródek Jordanowski” https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/odmieniony-ogrodek-jordanowski.html (dostęp 10.05.2020)
* (CH) „Wakacje w Ogródku Jordanowskim. Wesoło i przyjemnie” Gazeta Białostocka 181 z 1 sierpnia 1967
* Czałczyńska-Podolska Magdalena „Ogrody Jordanowskie na tle współczesnych ogrodów dziecięcych” http://www.ejournals.eu/pliki/art/9521/ (dostęp 9 maja 2020)
* Dargiewicz Joanna „Który pierwszy dostanie ulicę?” Kurier Poranny 2 kwietnia 2007
* Dobroński Adam „Białystok. Historia miasta” Zarząd Miasta Białegostoku, Białystok 2001
* „Dwór Weltera” Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa
* Dycha Anna „Nowy mural w mieście. To >Matka Natura<” http://www.bialystokonline.pl/nowy-mural-w-miescie-to-matka-natura,artykul,101479,2,1.html (dostęp 15.04.2020)
* „Fabryka Nowika” Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa
* Gajewski Marek, Kraśnicka-Zajdler Urszula, Trzeciakowska Sylwia „Pomniki niepodległości” Ośrodek Badan Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 2008
* (gen) „15 lat przedszkola BZPW im. Sierżana” Gazeta Białostocka 206 (6640) z 17 lipca 1972
* (gen) „Odsłonięcie rzeźby Marii Konopnickiej” Gazeta Białostocka 113 (7906) z 19 maja 1976
* (ges) „Nie tylko we własnych murach” Gazeta Współczesna 306 (10386) z 27 grudnia 1984
* Gesinowski I. „Rozstrzygnięcie konkursu-ankiety zoo. Większość białostoczan proponuje Pietrasze” Gazeta Białostocka 62 (6856) z 4 marca 1973
* „Gminny Program Opieki nad Zabytkami dla Miasta Białegostoku na lata 2018-2021” Uchwała LI/793/18 Rady Miasta Białystok z dnia 18 czerwca 2018 r.
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Wiesław „Architektura ceglana w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2019
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Wiesław „Architektura drewniana w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2020
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Tomecka Barbara „Białystok. Manchester Północy” Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, Białystok 2010
*(h) „Lew wciągnął do klatki 2-letnią dziewczynkę. Wstrząsający wypadek w białostockim zoo” Gazeta Współczesna 249 (10025) z 26 października 1983
* „Historia Białegostoku” pod red. Dobroński Adam, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2012
* "Historia [stadionu]" http://miejskoaktywni.pl/s,stadion-lekkoatletyczny,15.html#/historia-82 (dostęo 02.07.2020)
* "Historia szkoły" http://www.sp1.bialystok.pl/index.php/menu-o-szkole/m-historia-szkoly (dostęp 10.06.2020)
* „Historia szkoły” http://www.zsoms.pl/organizacja/o_szkole/historia_szkoly (dostęp 14.04.2020)
* (ib) „Nowe inwestycje >Zachęty<” Gazeta Białostocka 250 (5040) z 20 października 1967
* (ib) „Perspektywy >Zachęty<” Gazeta Białostocka 117 z 18 maja 1967
* Jadczuk Zofia „O zoo bez entuzjazmu” Gazeta Współczesna 152 (7655) z 9 lipca 1975
**(JGR) "Filharmonia w nowej szacie" 13 (7806) z 17-18 stycznia 1976
* Kietliński Marek, Koller-Szumska Jolanta, Pieciul Anna, Wicher Sebastian „Katalog białostockich pomników, tablic pamiątkowych i miejsc pamięci narodowej” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego, Białystok 2017
* Klem Barbara „Alfa Centrum” Biuletyn Informacyjny Podlaskiej Okręgowej Izby Architektów 4(23)/2008
* Klem Barbara „I wszystko gra” Biuletyn Informacyjny Podlaskiej Okręgowej Izby Architektów 3(38)/2012
* Klem Barbara „Na tej budowie wszystko gra” Biuletyn Informacyjny Podlaskiej Okręgowej Izby Architektów 3(30)/2010
* Klem Barbara „Odliczanie do galerii >Biała<” Biuletyn Informacyjny Podlaskiej Okręgowej Izby Architektów 3(18)/2007
* (kł) „Radni PiS nie chcą ulicy Wisławy Szymborskiej” Gazeta Wyborcza 21 lutego 2020

* Kłopotowski Andrzej „Białystok. Janusz Smaczny patronem skweru. Twórca logo NZS jednak uhonorowany przez radnych” Gazeta Wyborcza 26 października 2020
* Kłopotowski Andrzej „Deweloperka jakościowa. Nie tylko szafy mieszkalne” Gazeta Wyborcza 20 października 2017
* Kłopotowski Andrzej „Konserwator Andrzej Nowakowski na osiedlu Mickiewicza. Powrót złego” Gazeta Wyborcza 17 listopada 2016
* Kłopotowski Andrzej „Zróbmy muzeum” Kurier Poranny 22 sierpnia 2004
https://poranny.pl/zrobmy-muzeum/ar/5028326
* „Konopnicka Residence” https://www.urbanity.pl/podlaskie/bialystok/konopnicka-residence,b10300 (dostęp 19.04.2020)
* Kopeć Anna „Szkoła muzyczna prawie gotowa. Nowa placówka robi wrażenie” Kurier Poranny 10 sierpnia 2014 https://poranny.pl/szkola-muzyczna-prawie-gotowa-nowa-placowka-robi-wrazenie/ar/4915011 (dostęp 08.06.2020)
* Kolendo-Korczak Katarzyna, Michalczyk Zbigniew, Oleńska Anna, Piramidowicz Dorota, Uchowicz Katarzyna, Zgliński Marcin „Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Miasto Białystok” Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2015
* Koziara Andrzej „Galeria Sztuki Nowoczesnej. Na początek rzeźby Alfonsa Karnego” Gazeta Białostocka 257 (7410) z 21 września 1974
* Koziara Andrzej „Rzeźbiona kronika” Gazeta Białostocka 269 (7422) z 5 października 1974
* Krass Jerzy „Po wypadku na ul. Grottgera. Plotka krąży nadal” Gazeta Białostocka 277 (5684) z 21 listopada 1969
* Kudzinowski Damian, Lechowski Andrzej, Poczykowski Radosław, Wierzbowski Przemysław, Wróbel Wiesław „Białystok wielu kultur. Przewodnik kulturalny po stolicy Podlasia” Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2015
* (L) „Tow. Jozef Trusiewicz wręczył klucze od 2-tysięcznego mieszkania w >Zachęcie<” Gazeta Białostocka 17 (4807) z 20 stycznia 1967
* Lechowski Andrzej „Białystok. Przewodnik historyczny” Dom Wydawniczy Benkowski, Białystok 2009
* Lechowski Andrzej „Parki i pałac” Agencja Reklamy Benkowski, Białystok 2006
* Lechowski Andrzej „Ulice Elektryczna, Mickiewicza, Świętojańska” Agencja Reklamy Benkowski, Białystok 2006
* Lenkiewicz Z. „Nowe przedszkole na osiedlu Mickiewicza” Gazeta Współczesna" 171 (7674) z 5 sierpnia 1975
* Lisowski Henryk „Trzynaście nagród dla osiedla” Gazeta Współczesna 244 (7747) z 5 listopada 1975
* mach „Ksiądz Szlegier patronem przy stawach na osiedlu Mickiewicza” Gazeta Wyborcza 22 lutego 2017
* Michalczyk Zbigniew, Piramidowicz Dorota, Uchowicz Katarzyna, Jamski Piotr, Oleńska Anna, Zgliński Marcin, Kolendo-Korczak Katarzyna „Katalog zabytków Sztuki w Polsce. Powiat bielski” Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2019
* Mikulicz Tomasz „Andrzej Chwalibóg. Przyjechał na dożynki, został na całe życie” Kurier Poranny 27 marca 2026
* Mikulicz Tomasz „Świętojańska: Święty Nepomucen nad Białą” Kurier Poranny 13 listopada 2011
* (mip) „I cukier tego nie osłodzi” Gazeta Współczesna 207 (8298) z 13 września 1977
* (moż) „Śmierć fabryki. Wystawa fotografii” Gazeta Wyborcza 15 czerwca 2004
https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35233,2131765.html
* (moż) „Willa Willego” Gazeta Wyborcza 5 grudnia 2006 https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,3773665.html
* (moż) „Willa z Rosji” Gazeta Wyborcza https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/1,35241,3211067.html (dostęp 18.06.2020)
* Narolewska Ewa, Tołłoczko Jerzy „Wieża ciśnień w zespole fabryki włókienniczej >Nowik i Synowie<, ob. magazyn surowców, sortownia i portiernia zakładów Polpled Sp. z o.o.” Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa
* (p) „Kultura na wyższym poziomie” Gazeta Białostocka 14 (7517) z 17 stycznia 1975
* (p) „Na basenie >Jagiellonii<” Gazeta Białostocka 175 (7688) z 11 sierpnia 1975
* Pacewicz Olga „Posłuchać Bacha przy pół czarnej” Gazeta Współczesna 215 (10295) z 8-9 listopada 1984
* (peż) „Budowa Roku 2008 w regionie północno-wschodnim” Kurier Poranny 30 października 2009, https://poranny.pl/budowa-roku-2008-w-regionie-polnocnowschodnim/ar/10329452 (dostęp 7 maja 2020)
* „Polpled. Od nacjonalizacji do likwidacji” https://www.skyscrapercity.com/threads/bia%C5%82ystok-fabryki.434964/page-2"age-2#post-73237741 (dostęp 16.04.2020)
* Prokopowicz Łukasz „Potęga, która upadła. Historia nieistniejącej fabryki włókienniczej”, https://www.skyscrapercity.com/threads/bia%C5%82ystok-fabryki.434964/page-2 (dostęp 16.04.2020)
*Przemyska I. „Równa droga” Gazeta Białostocka 251 (4137) z 22-23 października 1973
* (reg) „Będzie zoo w Białymstoku” Gazeta Białostocka 27 (6827) z 28 stycznia 1973
* (reg) „Na budowie szkoły przy ul. Słowackiego. Czy zdążą przed pierwszym dzwonkiem?” Gazeta Białostocka 190 (6984) z 12 lipca 1973
* (reg) „Spacer po zoo” Gazeta Białostocka 239 (7033) z 31 sierpnia 1973
* „Rejestr zabytków województwa podlaskiego” https://wuozbialystok.bip.gov.pl/rejestry/ (dostęp 25.10.2020)
* Saciuk Ryszard „Alfons Karny. Galeria Portretów Wielkich Polaków” Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok 2018
* Sieńko R. „Sztandar i nadanie imienia Marii Konopnickiej Szkole Podstawowej nr 22” Gazeta Białostocka 161 (7314)/1974 z 13 czerwca 1974
* Świerad Stanisław „Rajd po spółdzielczych budowach. Dobrze, ale może być lepiej” Gazeta Białostocka 190 (4670) z 12 sierpnia 1966
* „Tu pracował Józef Sierżan” Gazeta Michałowa 3(105) 2008
* Uchwała nr XLV/521/05 Rady Miejskiej Białegostoku z dnia 25 lipca 2005 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części osiedla Mickiewicza w Białymstoku (rejon Trasy Kopernikowskiej).
* Uchwała nr LV/842/18 Rady Miasta Białystok z dnia 12 października 2018 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części osiedla Mickiewicza w Białymstoku (w rejonie ulic Artura Grottgera i Parkowej)
* Uchwała nr XXIII/333/16 Rady Miasta Białystok z dnia 30 maja 2016 r. w sprawie nadania nazwy obszarowi położonemu w Białymstoku na osiedlu nr 14 – Mickiewicza
* Ustawa z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000744 (dostęp 10 maja 2020)
* Walczak Gabriela „Radio bez metryki” https://www.radio.bialystok.pl/historia (dostęp 04.06.2020)
* Walerian Feliks „Dźwig rozwalił ścianę” Gazeta Białostocka  326 (7120) z 26 listopada 1973
* (wap) „Czekamy na otwarcie basenu” 222 (7375) z 15 sierpnia 1974
* Wasiluk Helena „Architektura postindustrialna Białegostoku w procesie rewitalizacji – obraz z początku 2005 roku” w „Problemy rewitalizacji w gospodarce przestrzennej XXI wieku” Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania, Białystok 2006
* Wicher Sebastian „Dom arch. Rudolfa Macury” http://www.modernizm.uwb.edu.pl/obiekty-a-z/item/84-dom-arch-rudolfa-macury-ul-mickiewicza-32-a-d-nr-32 (dostęp 04.06.2020)
* Wicher Sebastian „Dom, ul. Grottgera 2/2” http://www.modernizm.uwb.edu.pl/obiekty-a-z/item/80-dom-ul-grottgera-2-2 (dostęp 04.06.2020)
* Wicher Sebastian „Dom, ul. Grottgera 8” http://www.modernizm.uwb.edu.pl/obiekty-a-z/item/81-dom-ul-grottgera-8 (dostęp 04.06.2020)
* Wicher Sebastian „Kamienica Bełdowskich” http://modernizm.uwb.edu.pl/obiekty-a-z/item/138-kamienica-beldowskich-ul-mickiewicza-11 (dostęp 08.04.2020)
* Wilk Henryk „Basen kąpielowy sobie i miastu” Gazeta Białostocka 83 (6877) z 25 marca 1973
* Wilk Henryk „[Biurowiec przy ul. Nowotki]” Gazeta Białostocka 287 (5694) z 3 grudnia 1969
* Wilk Henryk „[Blok na rogu Mickiewicza i Orzeszkowej] Gazeta Białostocka 37 (5444) z 13 lutego 1969
** Wilk Henryk "[Romantyczna i blok]" Gazeta Białostocka 147 (4837) z 22 czerwca 1967
** Wilk Henryk „[Rozpoczęcie budowy biurowca przy ul. Nowotki]” Gazeta Białostocka 146 (4626) z 22 czerwca 1966
* (WJ) „Kwadratowa willa naprzeciwko galerii handlowej” Gazeta Współczesna z 28 sierpnia 2008
* Wróbel Wiesław „Nie od razu pomnik zbudowano. W czterdziestą rocznicę odsłonięcia pomnika Ludwika Zamenhofa w Białymstoku” Centrum im. Ludwika Zamenhofa, Białystok 2013
** Wróbel Wiesław „Świętojańska. Historia jednej ulicy” Międzynarodowe Stowarzyszenie Białostoczan, Białystok 2018
* (zj) „Budujemy białostockie zoo” Gazeta Białostocka 262 (7415) z 26 września 1974
* (zj) „Nowi mieszkańcy naszego zoo” Gazeta Białostocka 252 (7404) z 15 września 1974
* (zw) „Żłobek przy ul. Grottgera. Inwestycja dla najmłodszych” Gazeta Białostocka 209 (7362) z 2 sierpnia 1974
* (zw) „Zmagania o >Srebrną Patelnię” Gazeta Białostocka 305 (7458) z 14 listopada 1974
* (Zygmunt) „Historia sekcji sportowych Jagiellonii Białystok” http://www.jagiellonia.neostrada.pl/historia_sekcje.htm (dostęp 04.06.2020)