Starosielce a Starosielce
Pisząc o początkach współczesnych Starosielc wspomnieć należy i Starosielce, i Klepacze. Pierwsze wzmianki o tych wsiach pochodzą z XVI wieku. Nazwa Klepacze pojawia się już w 1514 roku, przy okazji Wielkiej Drogi Litewskiej biegnącej do Choroszczy obok gruntów należących do tej wsi. Z kolei nazwa Starosielce odnotowana zostaje 29 marca 1533 roku.
MAPKA DO ZWIEDZANIA STAROSIELC
Czas kolei
Początek obecnych Starosielc wiąże się z uruchomieniem linii kolejowej. Jeszcze w 1872 roku powstał dworzec kolejowy zaś 28 lipca (8 sierpnia) 1873 roku do Starosielc wjechał pierwszy skład poruszający się Koleją Brzesko-Grajewską. To fragment większego traktu łączącego morze Bałtyckie z morzem Czarnym. A dokładniej Królewiec z Odessą. Pod Starosielcami powstał tzw. Most Brzeski, czyli miejsce gdzie krzyżują się dwie historyczne linie. Dołem biegną tory Kolei Warszawsko-Petersburskiej z roku 1862 zaś górą Kolei Brzesko-Grajewskiej, młodszej o dekadę.
-Kolejowe władze chętnie zatrudniały zarówno przybyszów z Rosji, którzy pracowali na kolei lub w przemyśle metalowym, jak i fachowców związanych z budową linii kolejowej Warszawa-Sankt Petersburg tuż przed powstaniem styczniowym - pisała na łamach "Porannego" Alicja Zielińska w swoim materiale poświęconym Krzysztofowi Obłockiemu, nieżyjącemu już niestety historykowi-amatorowi, który wolny czas poświęcił na opisywanie dziejów Starosielc właśnie.
Zaś Adam Dobroński na łamach "Medyka Białostockiego" podaje: - Z Ukrainy wywożono pszenicę i węgiel, z Prus między innymi transportowano szmaty wełniane dla przemysłu okręgu białostockiego. Przypomnijmy, że tutejsze fabryki włókiennicze, w celu potanienia produkcji, korzystały nie z wełny żywej (świeżej), ale z wtórnej. Ściągane z całej Europy stare mundury, inne ubrania, koce rozszarpywano za pomocą maszyn, zwanych wilkami i ponownie tkano przędzę.
Obok linii kolejowej powstają Zakłady Remontowe Zaplecza Kolei Żelaznych. Dla Kolei Brzesko-Grajewskiej są tym, czym dla Kolei Warszawsko-Petersburskiej były zakłady naprawcze w Łapach. Stały się też przyczynkiem do rozwoju całej nowej osady… Starosielce. Ciekawostką jest, że w 1897 roku remontowano tu salonkę cara Mikołaja II. Przyjechał wówczas do Białegostoku, by obserwować manewry wojsk carskich. Mikołaj II mieszkał w pałacu Kruzensternów w Dojlidach.
Czekanie na niepodległość
Kolej Brzesko-Grajewska sprawiła, że Starosielce – podobnie jak Białystok - czekały na odzyskanie niepodległości aż do lutego 1919 roku. Była to linia strategiczna, prowadząca na teren Prus. I właśnie tą linią wycofywane były z terenów dzisiejszej Ukrainy wojska niemieckie po zakończeniu działań I wojny światowej. Białystok i okolice pozostawały więc pod zwierzchnictwem niemieckim, gdy reszta Polski już 11 listopada 1918 roku mogła cieszyć się z niepodległości.
Porozumienie w tej sprawie podpisane zostało przez Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego i Polską Organizację Wojskową z Niemiecką Radą Żołnierską. Uznano, że będzie to lepsze rozwiązanie niż ewakuacja wojsk niemieckich przez centralną Polskę. Ostatni skład z żołnierzami odjechał 19 lutego 1919 roku. Na ulice Białegostoku weszli wtedy pierwsi żołnierze z orzełkiem. Wtedy też niepodległość odzyskały Starosielce.
Oficjalne przekazanie władzy w Białymstoku odbyło się przed kościołem farnym 22 lutego 1919 roku. Przez miasto przeszła wówczas defilada.
Miasto Starosielce
Prawa miejskie Starosielce otrzymały - na mocy rozporządzenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 31 grudnia 1919 roku. Siedzibą władz stał się nieduży, drewniany dom przy obecnej ulicy Lawendowej (dziś obiekt nie istnieje). Pierwszym burmistrzem został Banasiak. Kolejnym Grygorczuk. W budynku urzędu mieściły się też siedziba Towarzystwa Strzelec, biblioteka i teatrzyk.
Marta Pietruszko i Paweł Olszyński w filmie "Były sobie Starosielce - opowieść cokolwiek sentymentalna" (realizacja Tomasz Wiśniewski/Bagnówka) podają, że w 1927 roku radę tworzyli przedstawiciele czterech ugrupowań. Po cztery mandaty miały Chadecja oraz Polska Partia Socjalistyczna zaś po jednym Stronnictwo Chłopskie i Bezpartyjni. Mandatu nie zdobyli Kolejarze.
Starosielce dzieliły się już wtedy na dwie wyraźne części. Część wschodnia była nazywana miejską, urzędniczą, bo to tu mieściła się administracja. Z kolei do części zachodniej przylgnęła nazwa "Meksyk". Głównym zakładem były Warsztaty Drogowo-Mostowe, utworzone na bazie Zakładów Remontowych Zaplecza Kolei Żelaznych
###
Meksyk
Skąd Meksyk w Starosielcach? Geneza nazwy wywodzi się już z czasów międzywojennych. Chodziło o podkreślenie rzutkich mieszkańców gotowych - mówiąc delikatnie - do bójki o swoje. Meksyk przyjął się też po wojnie, kiedy Starosielce stały się częścią Białegostoku.
Meksyk pokutował też, gdy w połowie lat 90. XX wieku powstało w Starosielcach prawdziwe getto, czyli osiedle socjalne. Wysiedlano tu autentyczny element.
Ktoś, kto trafił przypadkiem, by zająć lokal przy Barszczańskiej miał ogromnego pecha. Z czasem – jak w innych osiedlach – towarzystwo dorosło, a gorące głowy „ostygły”. Mimo tego Starosielce dalej nie cieszą się najlepszą opinią. W 1990 roku główna ulica w zachodniej części Starosielc dostała nazwę "Meksykańskiej". Wcześniej była to ulica Warszawska zaś po roku 1954 - Mariana Buczka.
###
Starosielska mieszanka
Starosielce nie były tak wielką mieszanką wyznaniową i narodowościową jak Białystok. Według spisu z 30 września 1921 roku mieszkały tu 2422 osoby. W rozbiciu na narodowości 2355 osób zadeklarowało się jako Polacy, 41 - Białorusini, 18 - Żydzi a 8 - Litwini. W rozbiciu na wyznania - katolików było 1929, prawosławnych - 387, judaizm wyznawało 66 osób, do wyznania ewangelickiego przypisanych było 38 osób zaś dwie deklarowały się jako baptyści. Po I wojnie światowej osiedlali się tu legioniści. Stąd tradycje patriotyczne, o których świadczył m.in. pomnik ustawiony przed dworcem.
Społeczność prawosławna, która tworzyła Starosielce w dużej mierze wyjechała w 1915 roku, w ramach bieżeństwa. Z kolei Żydzi stanowili niewielką społeczność. W 1937 roku Mieczysław Orłowicz podawał, że w Starosielcach mieszka około 3,5 tysiąca osób, z czego 15% stanowili Rosjanie i Białorusini, tylko ponad 2% – Żydzi i ponad 1% – Niemcy. Reszta to Polacy.
Wojna
Z okresu II wojny światowej odnotować należy dwa fakty. Między torami (w rejonie obecnej ulicy Klepackiej) istnieje niemiecki obóz karny. Straflager składał się z trzech baraków, kuchni i budynku z mieszkaniami żandarmów. Funkcjonował od 27 lipca 1942 roku do 20 lipca 1944 roku. Więźniowie trafiali tu za np. niedostarczanie wyznaczonych kontyngentów czy krytykę rządzącego Starosielcacmi Johana Cimocha. Przez obóz miało przejść od 1100 do 2000 osób. Jednorazowo w drewnianych barakach mieszkało do 160 osób. Więźniowie pracowali przy budowie kolei oraz przy lotnisku Krywlany.
Z latami wojny wiąże się też działalność polskiego podziemia niepodległościowego. W strukturach magistratu dowodzonego przez Johana Cimocha pracowała agentka AK Irena Zarzecka ps. "Cierń". Działalność wywiadowczą prowadziła od stycznia 1942 do stycznia 1944 roku. Inną ważną postacią z Armii Krajowej był Aleksander Rybnik ps. "Dziki" i "Jerzy". Już po wojnie, 2 czerwca 1945 roku wraz z grupą 200 osób zajmuje magistrat, posterunek milicji i Służby Ochrony Kolei. Rybnik aresztowany w kwietniu 1946 roku po pokazowym procesie działaczy organizacji Wolność i Niezawisłość - w budynku obecnego kina "Ton" - został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 11 września 1946.
Miasto. Przez dekadę
Przez pierwsze lata powojenne Starosielce nie zmieniały się. Nadal funkcjonowały jako odrębny byt, kilka kilometrów na zachód od dzielnic Białegostoku. Najbliższą Starosielcom osadą był włączony w granice Białegostoku w 1919 roku Marczuk. Później ciągnęły się pola, za którymi wyrastała sylwetka nieukończonego jeszcze kościoła św. Andrzeja Boboli. Obok - w rejonie obecnej ulicy Niskiej na Leśnej Dolinie - istniał Korycin. Odbudowane ponownie hale przy torach stają się teraz Kolejowymi Zakładami Konstrukcji Stalowych.
Miasto kolejarzy straciło swą odrębność dopiero 1 kwietnia 1954 roku. Ostatnim burmistrzem - choć formalnie już przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej - był Władysław Piekarski. W ramach rozszerzania granic administracyjnych Białegostoku wraz ze Starosielcami do stolicy województwa weszły wtedy także m.in. Bacieczki, Bacieczki Kolonia, Dojlidy, Korycin oraz części terenów wsi Fasty, Ignatki, Klepacze, Krupniki i Zawady.
Potęga KZKS
Powojenne Starosielce to przede wszystkim potęga Kolejowych Zakładów Konstrukcji Stalowych. Powstały na bazie Zakładów Remontowych Zaplecza Kolei Żelaznych.
W 1974 roku „Białostocka” opisywała, że z KZKS-ów jadą półprodukty na warszawski dworzec „Centralny”. Było to „około 2 tysięcy ton konstrukcji, m.in. elementy pawilonów, konstrukcje uzupełniające oraz chyba najbardziej złożona – konstrukcja dachowa hali głównej.”. Gazeta opisywała, że konstrukcja ta „składa się z czternastu 84-metrowych dźwigarów. Każdy z nich montowany będzie z pięciu segmentów. W całości zmontowany dźwigar to 45 ton >żelastwa<, tak jednak zaprojektowanego i wykonanego, że owego ciężaru nie widać.” Próbnego montażu jeszcze w Starosielcach dokonała brygada ślusarsko-montażowa Stefana Grosza oraz spawalnicza Włodzimierza Reduty.
Przemysłowe Starosielce
Kolejowe Zakłady Konstrukcji Stalowych były jednym z filarów przemysłowych Starosielc. W latach 70. przy ulicy Elewatorskiej powstał cały szereg przedsiębiorstw, baz i składów.
-Z Nowosielskiej warto pojechać prosto, ulicą Elewatorską, by zobaczyć zgrupowane tutaj zakłady przemysłowe. Z daleka już są widoczne zbudowane w latach 1956-1970 elewatory i młyny zbożowe. Przy trasie najpierw stadion KKS "Ognisko-Starosielce", następnie kilka przedsiębiorstw, wspomniane już elewatory a z lewej zakłady "Unitra-Polkolor", które produkują już podzespoły do telewizorów, w tym także odbierających program w kolorze. Natomiast z prawej Białostocka Fabryka Wódek, któa w ostatnim czasie podjęła produkcję winiaku "Pałacowego" - opisuje Elewatorską w przewodniku "Białystok i okolice" Waldemar Monkiewicz.
Dodać można, że dalej, po lewej, zaczynają się dziś bazy i składy, ponad którymi jeżdżą monstrualne suwnice.
###
Osiedla w mieście kolejarzy
Starosielce nie mają struktury zwartego osiedla – jak opisywane wcześniej w ramach „Osiedlownika” osiedla Piasta, Białostoczek czy Dziesięciny. Zachowały swoistą strukturę miasta w mieście. Gdzie obok siebie współistnieją rejony z zabudową historyczną, osiedla domów jednorodzinnych, bloki, szkoły, sklepy, świątynie, cmentarze a także zakłady przemysłowe oraz relikty przedsiębiorstw, które nie przetrwały do dziś. Pod względem komunikacyjnym to też struktura, gdzie mogłyby funkcjonować odrębne linie autobusowe. O odrębności świadczy ciągle funkcjonująca stacja kolejowa.
###
Centrum. Nie tylko handlowe
W latach PRL prawdziwym centrum Starosielc były okolice stacji kolejowej. Tu funkcjonowało kino "Kolejarz". Tu też - po sąsiedzku z przydworcową pętlą autobusową zlokalizowane były dwa pawilony handlowo-usługowe. Powstały według projektu Janusza Kretowicza.
Pawilony stały między ulicami Szkolna i ówczesną Olejniczaka (obecnie św. Andrzeja Boboli). Między nimi poprowadzony był pasaż pieszy. Dziś w ich miejscu stoi blok przypisany do ulicy Boboli numerem "3A"
Nadzieja
W 1973 roku tak pisano o Starosielcach:
-Najbardziej uprzemysłowiona dzielnica Białegostoku - 20 zakładów produkcyjnych w skupisku liczącym około 5 tysięcy ludzi, z tego w wieku produkcyjnym 2.800, podczas gdy tylko Kolejowe Zakłady Konstrukcji Stalowych zatrudniają blisko 2000 osób. I dzielnica jedna z najbardziej zaniedbanych. Dzielnica ludzi ambitnych i nieufnych. Zakiełkowała ta nieufność w 1954 r. W momencie, gdy miasteczko Starosielce przyłączono do Białegostoku - aktem prezydialnym - przenoszącym uprawnienia władz Starsielc do Prezydium MRN. Reszta pozostała tak jak dawniej.
I dalej: "Nie ma wody, kanalizacji. Nikt z taksówkarzy z centrum nie chce wieczorem do tej dzielnicy jechać, argumentując, że resory kosztują znacznie więcej niż wyniesie zarobek."
Redaktor Zenon Piechociński podkreślał, że ludzie z nadzieją patrzyli na zmiany - rosnące między niskimi domami gmachy Liceum Ogólnokształcącego, biurowca KZKS czy młynów. Liczyli, że wpłyną na otoczenie. Tymczasem na Starosielcach nic się nie zmieniało.
###
Jak byliśmy miastem
-Jak byliśmy miastem...
-To też niewiele robiliście...
-Tak, ale nie mieliśmy wtedy środków.
-Teraz też nie ma.
-A przecież budujecie...
-Budujemy tam, gdzie bardziej niż w Starosielcach potrzeba.
-A więc to tak? W Starosielcach? A więc Starosielce to co innego jak Białystok?
###
Atrakcje osiedla
Rozrywką dla wielu stał się bar "Pod semaforem" [w innych źródłach "Semafor" - AK]. Uruchomiony został przez WSS Społem. Była to kawiarnia na 80 miejsc i restauracja dla 100 klientów. Bar zajmował się też produkcją garmażerki na potrzeby bufetów starosielskich zakładów produkcyjnych.
-Lokal ma stać się w założeniu miejscem, gdzie można będzie nie tylko przyjść na obiad czy wpaść na "małą czarną" i krem. Gościom towarzyszyć ma muzyka, nie tylko do tańca. (...) Kierownictwo lokalu chce wprowadzić nawyk kulturalnego korzystania z gastronomii. Nie będą tam więc wpuszczani klienci, po których już na pierwszy rzut oka można poznać, że przeholowali z alkoholem - reklamowała lokal w 1979 roku "Współczesna".
Wielu atrakcji jednak brakowało: -Na przykład dom kultury jest potrzebny - wyliczano. - Lepsza baza usługowa. Połączenie autobusowe. Jedna linia to za mało.
Tą jedną linią była jeżdżąca do Starosielc "dwunastka". Śmiano się, że przez trzy pierwsze dekady PRL nie powstał tu ani jeden nowoczesny blok: -W tych samym domkach mieszkają ludzie z pierwszych lat elektryczności i z wieku atomu, lotów kosmicznych - można było przeczytać w latach 70. XX wieku.
###
Każdy stąd ucieka
"W moje służbie te same twarze się powtarzają. Ci sami chuligani. Te same pijackie meliny. Najciężej było pracować, gdy budowano zakłady pracy. Każdego dnia coś na placach budów ginęło. Starosielce to trudny teren. Nasza komenda już 14 komendantów miała...
Każdy stąd ucieka."
posterunkowy sierżant Stanisław Mroczek w 1973 roku
###
Nie będzie niczego
PRL i pierwsze lata wolnej Polski niewiele tu zmieniły. Starosielce żyły w cieniu Białegostoku. W 2006 roku Starosielce zaistniały w świadomości Polaków za sprawą niecodziennego kandydata do fotela prezydenta Białegostoku. Był nim Krzysztof Kononowicz wystawiony przez ugrupowanie Podlasie XXI wieku.
Kononowicz występował w spotach wyborczych (można znaleźć je na youtube) w swetrze w romby. Mówił, że „posiada swoją posiadłość, domek drewniany” ma matkę i brata a „tatuś nie żyje” i patrzy z nieba na to, jak Krzysztof kandyduje na prezydenta Białegostoku. Kononowicz obiecywał, że „nie będzie niczego”. Do dziś niedoszły prezydent mieszka w Starosielcach, niedaleko stacji kolejowej.
###
W poszukiwaniu centrum Starosielc
Gdzie
dziś szukać centrum Starosielc? Okolice stacji byłyby raczej ostatnim
miejscem, gdzie kierowalibyśmy nasze kroki. Centrum przeniosło się
raczej na północ, w okolice ulicy Nowosielskiej i osiedla KZKS. Tam
ulokowały się sklepy, punkty usługowe, tu też powstało małe centrum
handlowe. To zresztą jedno z centrów Starosielc. Drugie zlokalizować
możemy przy ulicy Bacieczki, po wschodniej stronie torów. Jeszcze jedno -
przy "Biedronce" na Klepackiej.
###
Starosielce dziś
Nie da się ukryć, że osiedle ciągle czeka na to „coś”. Lata spychania na gorszy tor sprawiły, że potrzebny jest impuls, by w Starosielce tchnąć jakieś życie. No bo niby wszystko tu gra. Są blokowiska – jak te po wschodniej stronie torów oraz dawne osiedle KZKS przy Nowosielskiej i Popiełuszki. Jest osiedle domów jednorodzinnych zbudowane obok zabudowań starszych, w rejonie cmentarzy przy ulicy księdza Pawła Grzybowskiego. Jest osiedle socjalne, które – dzięki zabudowanie szeregówkami okolicy – staje się jakoś bardziej społeczne.
Ciągle jednak brakuje Starosielcom centrum, którym mogłyby się stać okolice dworca oraz zakładów kolejowych. Tu tak naprawdę tu potrzeba spektakularnych zmian, by zacząć mówić, że Miasto Kolejarzy weszło w XXI wie.
Zrealizowano własnym sumptem jesienią 2023 :)
* (ab) "Ksiądz Stefan Girstun patronem ulicy. Posądzany o współpracę z SB" https://poranny.pl/ksiadz-stefan-girstun-patronem-ulicy-posadzany-o-wspolprace-z-sb/ar/5371306 (dostęp 13.09.2023)
* (aga) "Spłonął internat w Starosielcach. Młodzi ludzie uciekali przed śmiercią" Gazeta Wyborcza 02.02.2013
* (as) "Zdaniem załogi. Przyspieszyć budowę zakładu" Gazeta Białostocka 51 (6485) z 21 lutego 1972
* Barbara Klem "Budynek nad budynkiem" Biuletyn Informacyjny Podlaskiej Okręgowej Izby Architektów 2(17)/2007
* "Białystok Starosielce" Ogólnopolska Baza Kolejowa (dostęp 2023.07.14)
* Bilewicz-Roszkowska Eliza "Trasa Niepodległości gotowa" https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/trasa-niepodleglosci-gotowa.html (dostęp 20.09.2023)
* Błachowska Agnieszka "Centrum rekreacyjno-sportowe przy ul. Szkolnej" https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/centrum-rekreacyjno-sportowe-przy-ul-szkolnej.html (dostęp 16.07.2023)
* Błachowska Agnieszka "Linarium i park trampolin w Starosielcach" 16.07.2023)
* "Centrum Zabaw - Leśna Dolina" https://cas.bialystok.pl/pl/budzetobywatelski/zrealizowane_projekty/centrum-zabaw---lesna-dolina.html (dostęp 12.09.2023)
* Danieluk Elżbieta, Danieluk Andrzej "Prawosławne cerkwie Białegostoku i okolic" Stowarzyszenie Bractwo Prawosławne św.św. Cyryla i Metodego w Białymstoku, Białystok b.d.
* Dąbrowski Kamil "Tak wygląda teren i budynek opuszczonego Mostostal Construction w Starosielcach. Może być niebezpiecznie" https://bialystok.naszemiasto.pl/tak-wyglada-teren-i-budynek-opuszczonego-mostostal/ar/c1-7281305 (dostęp 21.09.2023)
* "Dekomunizacja ulic w Białymstoku: ulica Zwycięstwa, ale z innym uzasadnieniem" https://dzieje.pl/aktualnosci/dekomunizacja-ulic-w-bialymstoku-ulica-zwyciestwa-ale-z-innym-uzasadnieniem (dostęp 07.09.2023)
* Dobroński Adam "Białystok. Historia miasta" Zarząd Miasta Białegostoku, Białystok 2001
* Dobroński Adam Czesław "Brać kolejarska" https://www.umb.edu.pl/s,5352/pdf (dostęp 07.08.2022)
* Fiedorowicz Tomasz, Kietliński Marek, Maciejczuk Jarosław „Białostockie ulice i ich patroni” Archiwum Państwowe w Białymstoku, Białystok 2012
* Dobroński Adam Czesław "Stare było miasto https://www.umb.edu.pl/photo/pliki/medyk/miasta_naszego_regionu/mnr_3.pdf (dostęp 20.11.2023)
* Gębarowski Maciej "Kolej Brzesko-Grajewska" https://grajewiak.pl/index.php/opracowania-o-grajewie-i-okolicy/901-kolej-brzesko-grajewska (dostęp 25.09.2023)
* "Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Białegostoku na lata 2022-2025"
* Górko Jerzy "Piłkarskie dzieje Podlasia. 80 lat historii piłki nożnej w regionie podlaskim 1929–2009" Sendsport.pl, Żelechów 2010
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Wiesław „Architektura ceglana w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2019
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Wiesław „Architektura drewniana w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2020
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Pawlata Lech, Ryżewski Grzegorz, Stetkiewicz Klara, Wróbel Wiesław „Cmentarze w Białymstoku ” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2022
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Pawlata Lech, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Marta, Wróbel Wiesław „Świątynie w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2023
* Grabowski Maciej "Kolej Brzesko-Grajewska" https://grajewiak.pl/index.php/opracowania-o-grajewie-i-okolicy/901-kolej-brzesko-grajewska (dostęp 2023.07.14)
* "Historia Białegostoku" pod red. Dobroński Adam, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2012
* Historia parafii p.w. św. Andrzeja Boboli https://abobola.pl/parafia/historia/ (dostęp 06.09.2023)
* "Historia zabytkowego zespołu architektonicznego kaplicy i szkoły" https://bialystok.tradycjakatolicka.pl/historia-kaplicy-i-szkoly/ (dostęp 16.07.2023)
* Januszkiewicz Julita https://plus.poranny.pl/starosielce-historia-to-kolej-decydowala-o-dobrobycie-mieszkancow-sto-lat-temu-starosielce-staly-sie-miastem/ar/c1-14461863
* (jj) „Z KZKS na dworzec Centralny” Gazeta Białostocka 216 (7369) z 9 sierpnia 1974
* kł "Białystok. Mamy rondo Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy" Gazeta Wyborcza 14.12.2020
* kł "Białystok. Widać już halę przy V liceum ogólnokształcącym na Starosielcach" Gazeta Wyborcza 18.04.2023
* kł "Przestrzeń miejska. Spisywał historię Starosielc, może być patronem ronda" Gazeta Wyborcza 05.05.2020
* Kłopotowski Andrzej „Historia pewnego pomnika” Kurier Poranny z 4 listopada 2005 https://poranny.pl/historia-pewnego-pomnika/ar/5037422 (dostęp 24.09.2023)
* Kłopotowski Andrzej "Miasto moje, a w nim... była sobie mozaika. I znikła" Gazeta Wyborcza 10.01.2016
* Kłopotowski Andrzej "Starosielce upominają się o historię. Co z odbudową dworca?" Gazeta Wyborcza 22.01.2018
* Kłopotowski Andrzej "Tablica przypomni tragiczną kartę z dziejów Starosielc" Gazeta Wyborcza 2020.09.29
* Kłopotowski Andrzej "Zabytki. Stary magistrat zniknął ze Starosielc. Będzie odbudowany w regionie?" Gazeta Wyborcza 12.03.2021
* Kłopotowski Andrzej "Ze Starosielc może zniknąć historyczny magistrat. Miałby trafić do... Michałowa" Gazeta Wyborcza 07.09.2020
* kosz "MOPR przeniesie się na Klepacką. Pomoc bliżej potrzebujących" Gazeta Wyborcza 2013.10.12
* Kolendo-Korczak Katarzyna, Michalczyk Zbigniew, Oleńska Anna, Piramidowicz Dorota, Uchowicz Katarzyna, Zgliński Marcin „Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Miasto Białystok” Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2015
* Kowalska Anna "Nowe nazwy ulic"https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/nowe-nazwy-ulic.html(dostęp 07.09.2023)
* Kowalska Anna "W nowym domu" https://www.bialystok.pl/pl/wiadomosci/aktualnosci/w-nowym-domu.html (dostęp 23.09.2023)
* Kraśko Ryszard "Białystok. Przewodnik-informator" Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki w Białymstoku oraz Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Białymstoku, Białystok 1966
* Krzewska Izabela "Ulica Barszczańska w Białymstoku nie musi być gettem. Tam jest potencjał" https://poranny.pl/ulica-barszczanska-w-bialymstoku-nie-musi-byc-gettem-tam-jest-potencjal-zdjecia/ar/9873015 (dostęp 15.09.2023)
* Kuźmiuk Adrian "Białystok. Linarium i park trampolin na Starosielcach. Plac zabaw stał się centrum rozrywki osiedla dla najmłodszych" https://wspolczesna.pl/bialystok-linarium-i-park-trampolin-na-starosielcach-plac-zabaw-stal-sie-centrum-rozrywki-osiedla-dla-najmlodszych-zdjecia/ar/c2-15095347 (dostęp 16.07,2023)
* (Let) "Białystok wzbogacił się o nowe obiekty sportowe" Gazeta Białostocka 198 (6992) z 20 lipca 1973
* lw "Budynek magistratu ponownie do wzięcia" https://wspolczesna.pl/budynek-magistratu-ponownie-do-wziecia/ar/5832581 (dostęp 23.09.2023)
* Maspex. Zakłady produkcyjne https://maspex.com/kariera/zaklady-produkcyjne/ (dostęp 06.09.2023)
* (mc) "Nowa siedziba MOPR" https://bialystok.tvp.pl/15472464/nowa-siedziba-mopr#:~:text=Nowy%20budynek%20MOPR%2Du%20powstaje,jest%20najwi%C4%99cej%20podopiecznych%20MOPR%2Du (dostęp 15.09.2023)
* Mierzyńska Anna "Wielka wsypa w Starosielcach. Hitlerowcy wywieźli w nieznanym kierunku 144 osoby" https://wspolczesna.pl/wielka-wsypa-w-starosielcach-hitlerowcy-wywiezli-w-nieznanym-kierunku-144-osoby/ar/5665870 (dostęp 07.09.2023)
* (mip) ">Pod Semafor< na obiad i kawę" Gazeta Współczesna 134 (8818) z 18 czerwca 1979
* Mikulicz Tomasz "Irena Zarzecka. Agentka AK w siedzibie niemieckich władz" https://poranny.pl/irena-zarzecka-agentka-ak-w-siedzibie-niemieckich-wladz-zdjecia/ar/9360184 (dostęp 07.09.2023)
* Mikulicz Tomasz "Polmos. Żubry zamiast winorośli" PORANNY( dostę2023.09.06)
* Mikulicz Tomasz "Przy dzisiejszej ulicy Klepackiej istniał niemiecki obóz karny" https://plus.poranny.pl/przy-dzisiejszej-ulicy-klepackiej-istnial-niemiecki-oboz-karny/ar/12736926 (dostęp 15.09.2023)
* Mikulicz Tomasz "Tablica na wiadukcie przy ul. Klepackiej upamiętni ofiary niemieckiego obozu pracy. Działał w tej okolicy w latach 1942-44" https://poranny.pl/tablica-na-wiadukcie-przy-ul-klepackiej-upamietni-ofiary-niemieckiego-obozu-pracy-dzialal-w-tej-okolicy-w-latach-194244/ar/c1-15192996 (dostęp 15.09.2023)
* Mikulicz Tomasz "Stacja Białystok Starosielce przejdzie modernizację. Dworzec nie powstanie, ale będą dwa nowe perony. Na wiadukcie pojawi się winda" Kurier Poranny 23.01.2018
* Monkiewicz Waldemar "Białystok i okolice. Przewodnik" Sport i Turystyka, Warszawa 1979
* "Największy plac zabaw w Białymstoku - Strefa malucha" https://cas.bialystok.pl/pl/budzetobywatelski/zrealizowane_projekty/najwiekszy-plac-zabaw-w-bialymstoku---strefa-malucha.html (dostęp 12.09.2023)
* Obłocki Krzysztof "Starosielce miasto kolejarzy 1872-1996" , Białystok 2997
* Obłocki Krzysztof "Starosielskie wspomnienia" Wojewódzki Osrodek Animacji Kultury, Białystok 1977
* "O nas [Podlaskie Zakłady Zbożowe]" https://pzz.bialystok.pl/o-nas/ (dostęp 18.07.2023)
* Paczkowski Daniel "Starosielska wodokaczka" https://danielpaczkowski.blogspot.com/2017/10/starosielska-wodokaczka.html (dostęp 14.09.2023)
* Piechociński Zenon "Dzielnica na >osiowym<" Gazeta Białostocka 349 (7143) z 19 grudnia 1973
* Pietruszko Marta, Olszyński Paweł "Były sobie Starosielce. Opowieść cokolwiek sentymentalna" https://www.youtube.com/watch?v=hwumHFq1YLQ (dostęp 23.11.2023)
* Popławski Tomasz „Białystok. Historyczny plan miasta lata 30-te” Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Białymstoku oraz Atikart, Białystok b.d.
* "Powrót pomnika" https://www.bstok.pl/powrot-pomnika/ (dostęp 5.09.2023)
* Studniarek Arkadiusz "Ks. Paweł Stanisław Grzybowski (1874 - 1932)" http://www.e-monki.pl/studniarek/wsp_grzybowski.html (dostęp 14.09.2023)
* Suchożebrski G. "Kiedy sypnie kasza i groch?" Gazeta Współczesna 263 (10343) z 5 listopada 1984
* Szubzda Wojciech „PSS rozbudowuje sklep "Zodiak" w Białymstoku - będzie bar z opcją >driver<” https://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/154178 (dostęp 23.09.2023)
* (ś) „Ze Starosielc na dworzec Centralny” Gazeta Białostocka 248 (7401) z 12 września 1974
* Tomecka Barbara, Lewkowicz Piotr "Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa. Cerkiew parafialna obecnie kościół pomocniczy p.w. Imienia Maryi i św. Stanisława Biskupa" https://zabytek.pl/pl/obiekty/cerkiew-par.,-ob.-koscio-809317 (dostęp 21.09.2023)
* Tomecka Barbara, Lewkowicz Piotr "Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa. Szkoła" https://zabytek.pl/pl/obiekty/szkola-808568/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_EN.251874/1 (dostęp 21.09.2023)
* wal "Co dalej z budynkiem po dawnej szkole kolejowej przy ul. Letniej? Miasto użycza go policji na ćwiczenia akcji szturmowych" https://poranny.pl/co-dalej-z-budynkiem-po-dawnej-szkole-kolejowej-przy-ul-letniej-miasto-uzycza-go-policji-na-cwiczenia-akcji-szturmowych/ar/c1-17311185 (dostęp 17.07.2023)
* Wilk H. "W Starosielcach" Gazeta Białostocka 20 (5427) z 24 stycznia 1969
* Wiśniewski Tomasz „Bożnice Białostocczyzny. Żydzi w Europie Wschodniej do roku 1939” David, 1992
* Wołosik Edyta "W Białymstoku będzie rondo Wolnej Ukrainy i ulica Wolnej Białorusi" https://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/218542 (dostęp 06.09.2023)
* Wołosik Edyta "Wielokrotna mistrzyni świata w łucznictwie będzie patronką parku w Starosielcach" https://www.radio.bialystok.pl/wiadomosci/index/id/212630 (dostęp 16/07.2023)
* Wróbel Marta "Białostockie krzyże i kapliczki" Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2017
* Wróbel Wiesław, Kulesza Krzysztof "Hala fabryczna Zakładów Remontowych Zaplecza Kolei Żelaznych" karta zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-297582/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_EN.256962/1 (dostęp 21.09.2023)
* Wróbel Wiesław, Kulesza Krzysztof "Budynek magazynowy Zakładów Remontowych Zaplecza Kolei Żelaznych" karta zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytków https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-297581/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_20_EN.256967/1 (dostęp 21.09.2023)
* Zielińska Alicja "Po białostockich kinach pozostały tylko wspomnienia" https://poranny.pl/po-bialostockich-kinach-pozostaly-tylko-wspomnienia/ar/10359280 (dostęp 16.07.2023)
* Zielińska Alicja "Starosielce nie wierzą w winę księdza Girstuna. IPN mówi, że przez 15 lat donosił SB" https://poranny.pl/starosielce-nie-wierza-w-wine-ksiedza-girstuna-ipn-mowi-ze-przez-15-lat-donosil-sb/ar/5299832 (dostęp 13.09.2023)
* Zielińska Alicja "Starosielce moja miłość. Dzielnica z historią" https://poranny.pl/starosielce-moja-milosc-dzielnica-z-historia/ar/5266648 (dostęp 20.11.2023)
