Braniccy na Młodych
Gdybyśmy chcieli szukać śladów Branickich w okolicy osiedla Młodych, nie byłby to ślepy strzał. Po dziś dzień (!) istnieje tu teren zielony w miejscu, gdzie znajdowała się Wielka Kaskada. Było to rozległe założenie wykorzystujące znajdujące się tu cieki wodne. Patrząc na współczesny plan miasta Wielka Kaskada znajdowałaby się między Prowiantową a torami kolejowymi. Po dziś dzień zachowała się tu niezabudowana część. Ale mało kto zdaje sobie sprawę z jej historii.
Następne miejsce związane z Branickimi to rejon stawów Marczukowskich. W drugiej połowie XVIII w. młyn Marczuka był częścią barokowej kompozycji doliny rzeki Białej. Należał wówczas do Alberta Marczuka, który profesję młynarza odziedziczył po ojcu i dziadku. Pozostałością młyna i stawu młyńskiego są dwa stawy na rzece Bażantarce i grobla po południowej stronie ul. Marczukowskiej. Dom młynarza i budynek gospodarczy znajdowały się po północnej stronie tej ulicy.
Z kolei ulica Promienna pokrywa się z jedną z osi widokowych założenia. Wytyczona została ze wzgórza Młynowego (rejon ulic Kopernika, Depowej i Grunwaldzkiej) na Wysoki Stoczek.
MAPKA DO ZWIEDZANIA OSIEDLA
###
MŁODYCH I MARCZUK
Młodych to nazwa osiedla jakie powstało już w czasach Polski ludowej. Historyczną nazwą dla tej okolicy jest Marczuk. Od czego pochodzi? Od nieistniejącego dziś młyna, po którym pozostały jednak… stawy. Mowa o stawach Marczukowskich „przyklejonych” do ulicy Marczukowskiej.
###
Kolej i Manchester Północy
Ważną datą w historii dzisiejszego osiedla jest uruchomienie Kolei Warszawsko-Petersburskiej w roku 1862. To o tory opiera się po dziś dzień Młodych. Z tego okresu pochodzą dworzec kolejowy a także niektóre zabudowania w rejonie ulicy Zwycięstwa. Kolej z kolei przełożyła się na białostockie zakłady przemysłowe. Na opisywanym terenie znajdowała się fabryka Wieczorka. To o tyle istotna postać w „Manchesterze Północy”, że był Polakiem, który funkcjonował między fabrykantami żydowskimi i niemieckimi.
Na jej pozostałościach powstały zakłady Madro. Do dziś niestety nie dotrwały historyczne zabudowania Wieczorków. Przetrwały za to dość licznie... krzyże cmentarne odlewane u Wieczorka, znajdujące się na terenie białostockich nekropolii. W miejscu hal Wieczorka obecnie kwitnie handel.
Dzisiejsza ulica Zwycięstwa stała się wylotówką z Białegostoku w stronę Żółtek. Stąd też powszechna nazwa - szosa Zółtkowska.
W Białymstoku
Do 10 maja 1919 roku Marczuk był wsią. Tego dnia z kolei opisywane tereny znalazły się w granicach administracyjnych Białegostoku.
Był to zabieg, który pozwolił zwiększyć liczbę ludności polskiej w mieście, które kilka miesięcy wcześniej – bo 19 lutego 1919 roku – odzyskało niepodległość. I które kilka miesięcy później – bo 14 sierpnia 1919 – zostało stolicą województwa białostockiego.
Wraz z Marczukiem w skład miasta weszły wtedy też wsie Antoniuk, Białostoczek, Dojlidy, Dziesięciny, Ogrodniczki, Pieczurki, Skorupy, Słoboda, Starosielce (rejon dzisiejszej Ścianki), Wygoda, Wysoki Stoczek i Zacisze a także Zwierzyniec.
Z lat międzywojennych pochodzi kolonia „Zdobycz Kolejarzy” w rejonie ulic Promiennej, Władysława Reymonta i Konduktorskiej, której zabudowania częściowo dotrwały do dnia dzisiejszego.
Początek osiedla
Osiedle Młodych budowała Spółdzielnia Mieszkaniowa "Zachęta". Wytyczono pod nie miejsce u zbiegu ulic Hetmańskiej i Zwycięstwa. W latach 1964-1967 powstało pięć bloków przypisanych do ulicy Gruntowej numerami 1, 3, 5, 7 oraz 9. Jako pierwszą oddano do użytku "siódemkę".
Skąd nazwa Młodych? Miało to być osiedle dla młodych białostoczan. Dziś z kolei ci młodzi to już seniorzy. Nikt nie myśli jednak o zmianie nazwy osiedla, choć pytanie o wiek młodych z Młodych czasami pojawia się w żartach.
###
MŁODZI NA MŁODYCH
"Jak przystało na Osiedle Młodych, budują je przede wszystkim ludzie młodzi"
Gazeta Białostocka 21 maja 1970
###
W drugim etapie powstały trzy budynki wielorodzinne. To "ósemki" z Gruntowej. Początkowo adresowano je jednak inaczej.
-Trzy budynki mieszkalne wznoszone przy ulicy Hetmańskiej stanowić będą ciąg dalszy jeszcze jednego spółdzielczego osiedla "Zachęty" – Osiedla Młodych. Pierwszy budynek zostanie przekazany do użytku już w grudniu bieżącego roku, a pozostałe kolejno w marcu i czerwcu przyszłego roku. Jak zapowiada Podlaskie Przedsiębiorstwo Budowlane istnieją zupełnie realne możliwości przyspieszenia budowy tego drugiego i przekazania go przyszłym lokatorom przynajmniej o miesiąc wcześniej - pisała w maju 1970 roku "Białostocka".
I dalej, że dzięki realizacji tego etapu osiedle wzbogaci się o "tysiąc nowych izb. Będzie to dobry początek. Mówi się bowiem o dalszej rozbudowie osiedla i przymierza do niego nowoczesne wieżowce".
###
NOWINKI Z PLACU BUDOWY
Przy budowie bloków stosowano nowoczesne metody wykończeniowe.
Jedną z nich było tynkowanie, które opracował inżynier Stanisław Rusiewicz.
-Nowa metoda tynkowania, podpatrzona przez wysłanników PPB [Podlaskie Przedsiębiorstwo Budowlane - AK] u budowniczych lubelskich, polega m.in na zastosowaniu agregatu. Metoda ta nie wymaga ustawiania rusztowań, a w rezultacie jest znacznie mniej pracochłonna i jakościowo bardziej korzystna. Metodę tę przedsiębiorstwo zastosowało przy tynkowaniu kilku innych budynków i obecnie ją udoskonala - podawała prasa.
###
Czas wieżowców
W listopadzie 1972 roku redakcja "Białostockiej" znów odwiedziła osiedle Młodych. Tym razem okazją była budowa czterech wieżowców wzdłuż ulicy Zwycięstwa.
-W miarę postępu robót brygady wykonawcy, tj. Podlaskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego przechodzą powoli już na prace wykończeniowe w budynku, który ma być przekazany do użytku w lutym przyszłego roku. Zamieszka w nim 66 rodzin. Dalszych 198 lokatorów otrzyma mieszkania w pozostałych budynkach w nieco późniejszych terminach.
Dalej "Białostocka" jednak narzekała. Trzeba było przed zimą zamknąć - jak to mówią budowlańcy - i docieplić poszczególne wieżowce. Bez tego wewnątrz nie mogliby zacząć pracy tynkarze, posadzkarze i malarze. A tu... Klops.
-Na budowie odczuwa się obecnie brak płyt stropowych, których wykonawcą jest Białostockie Przedsiębiorstwo Produkcji Elementów Budowlanych. Brak rytmiczności w dostawach płyt stropowych automatycznie przedłuża wykonanie innych robót. Nie ma natomiast kłopotu z płytami ściennymi wykonywanymi na placu budowy przez własną betoniarnię.
Dbano za to o... załogę: "Zabezpiecza się urządzenia ogrzewcze, uzupełnia braki ciepłej odzieży ochronnej. Jest szatnia, są estetyczne pomieszczenia na zjedzenie posiłku. Długoterminowe prognozy zapowiadają mroźną i wczesną zimę. Warto, aby pomyślano o gorących i kalorycznych zupach i suszarni odzieży ochronnej."
Ostatecznie wieżowce oddano do użytku w 1973 i 1974 roku.
Gdzie są sklepy i usługi?
Osiedle od początku było krytykowane przez mieszkańców. Narzekali, że brakuje na nim infrastruktury, z jakiej można byłoby korzystać.
Później "Zachętę" już chwalono. Pisano, że "na osiedlu nie było dotąd żadnego sklepu, pawilonu usługowego ani gastronomicznego", ale właśnie to się zmieniło.
-We wrześniu mają być oddane trzy pawilony. W pierwszym znajdą się pomieszczenia dla administracji osiedla, świetlica osiedlowa, kiosk "Ruchu", warsztaty i magazyny. Drugi pawilon (...) przeznaczy się na usługi. Dokładnie nie wiadomo jeszcze co tam będzie. Najprawdopodobniej duży sklep "Argedu" o powierzchni 280 m kwadr., fryzjer damski i męski, zakład szewski i krawiecki, punkt przyjęć garderoby, zakład tapicerski, elektromechaniczny i bar ekspres. W pawilonie trzecim mają mieścić się" sklep spożywczy (270 m kwadr.), mięsny (95 m kwadr.), warzywny (58 m kwadr.) i punkt nabijania syfonów.
A dalej redaktor (akr) podsumowywał: - Jak widzimy, w zaniedbane dotąd osiedle "Zachęty" zainwestowano sporo.
Oparte o trasę, której nie ma
Już w 1974 roku "Białostocka" pokazywała makietę trasy Kopernikowskiej, która miałaby połączyć centrum z osiedlem Antoniuk. Poprowadzona została północno-wschodnim krańcem osiedla Młodych. Trasa do dziś pozostaje wrysowywana w strategicznych dokumentach dotyczących rozwiązań komunikacyjnych na terenie miasta. Po drodze zniszczyć ma... teren Wielkiej Kaskady!
Zaplanowano, że z ulicy Kopernika (w rejonie skrzyżowania z ulicą Łomżyńską i Młynową) - biegłaby nową jezdnią w stronę torów kolejowych, następnie prowadziła estakadą i wpadała w Zwycięstwa w rejonie ulicy Prowiantowej.
Ostatni raz mówiono o tym planie zaledwie kilka lat temu. Rozważano, czy nie dałoby się wprowadzić tego rozwiązania przy okazji budowy tzw. Intermodalnego Węzła Komunikcyjnego w rejonie dworców PKP i PKS. Ostatecznie - ze względu na koszty - z rozwiązania zrezygnowano.
Osiedle skończone
W 1974 roku osiedle "Młodych" domknięto. W prasie można było przeczytać:
-MSM "Zachęta" ulokowała 514 rodzin w 12 budynkach 11-i 8-kondygnacyjnych. Pomyślano również o odpowiednim zapleczu handlowo-usługowym. Teraz kolej na zagospodarowanie terenu.
Do tekstu wkradł się oczywiście chochlik. Na osiedlu nie ma budynków ośmiokondygnacyjnych. Ktoś składając tekst dodał do pięciokondygnacyjnych budynków po trzy piętra...
Spółdzielnia Mieszkaniowa "Rodzina Kolejowa przejęła osiedle od "Zachęty" w roku 1975. Liczyło ono wówczas 13 budynków wielorodzinnych o łącznej liczbie 1104 mieszkań.
Co dalej z osiedlem Młodych?
To, że w czasach Polski ludowej zamknięto budowę, nie oznaczało, że bloki na osiedle nie wróciły. Jeszcze w latach 90. XX wieku nowe bloki stanęły przy Gruntowej i Ślusarskiej. Kolejne budynki - przy Ślusarskiej i Prowiantowej - datowane są już na pierwsze dekady XXI stulecia.
Osiedle nie ma całościowego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W praktyce oznacza to możliwość wypierania mieszkaniówki jednorodzinnej na Zdobyczy Kolejarzy (nie jest niestety objęta żadną formą ochrony konserwatorskiej) przez bloki stawiane na zasadzie dobrego sąsiedztwa do budynków wielorodzinnych już istniejących przy Ślusarskiej, Gruntowej i Prowiantowej.
Planem objęta jest jedynie niewielka część osiedla - między Zwycięstwa i Prowiantową. W dokumencie zabezpieczono teren pod trasę Kopernikańską - przebiegać ma tuż przed oknami bloku przy Prowiantowej 15. Urbaniści wpuścili też mieszkaniówkę na teren zakładów mleczarskich.
Dziękuje białostockiemu antykwariatowi Skup Książek (ul. kardynała Stefana Wyszyńskiego 2 lok. 27) za regularne podrzucanie kolejnych materiałów do Osiedlownika.
WYBRANA BIBLIOGRAFIA
* (akr) "Baza >Motozbytu< prawie gotowa. Nowa, a już mała" Gazeta Białostocka 18 (6812) z 19 stycznia 1973
* (akr) "Na Osiedlu Młodych" Gazeta Białostocka 243 (7037) z 4 września 1973
* (akr) "Nowa baza >Polmozbytu< otwarta" Gazeta Białostocka 98 (7251) z 9 kwietnia 1974
* (akr) "Pływalnie stoją puste" Gazeta Białostocka 205 (6639) z 26 lipca 1972
* (akr) "Wkrótce otwarcie" Gazeta Białostocka 91 (7244) z 2 kwietnia 1974
* "Białostockie Centrum Handlowe Auchan Hetmańska zostanie rozbudowane" https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/bialostockie-centrum-handlowe-auchan-hetmanska-zostanie-rozbudowane (dostęp 13.09.2022)
* „Bocianie Gniazdo” https://www.urbanity.pl/podlaskie/bialystok/bocianie-gniazdo,b12846 (dostęp 10.08.2022)
* Bończyk-Kucharczyk Ewa, Maroszek Józef "Ogrody Białegostoku do 1939 roku" w: "Białostocczyzna 4/1995
* Boruch Aneta "Auchan Hetmańska już czeka" https://poranny.pl/auchan-hetmanska-juz-czeka-wideo-i-foto/ar/c3-5172068 (dostęp 13.09.2022)
* CH "W osiedlowym klubie" Gazeta Współczesna 10 (9528) z 14 stycznia 1982
* "Decathlon wchodzi do Białegostoku" https://www.propertynews.pl/centra-handlowe/decathlon-wchodzi-do-bialegostoku,10991.html (dostęp 13.09.2022)
* Dobroński Adam "Białystok. Historia miasta" Zarząd Miasta Białegostoku, Białystok 2001
* Dobroński Adam Czesław "Brać kolejarska" https://www.umb.edu.pl/s,5352/pdf (dostęp 07.08.2022)
* Fiedorowicz Tomasz, Kietliński Marek, Maciejczuk Jarosław „Białostockie ulice i ich patroni” Archiwum Państwowe w Białymstoku, Białystok 2012
* Gajewski Marek "Dwa pomniki I Pułku Piechoty Legionów" w: "Pomniki niepodległości" Ośrodek Badań Historii Wojskowej Muzeum Wojska w Białymstoku, Białystok 2008
* (ges) "Początek Muzeum Mleczarstwa" Gazeta Współczesna 3 (10083) z 4 stycznia 1984
* "Gminny Program Opieki nad Zabytkami Miasta Białegostoku na lata 2022-2025"
* Grysin Janusz ">Polmozbyt< po dwóch miesiącach. Zmiana nazwy czy zmiana na lepsze?" Gazeta Białostocka 162 (7315) z 14 czerwca 1974
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Wiesław „Architektura ceglana w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2019
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Ryżewski Grzegorz, Wróbel Wiesław „Architektura drewniana w Białymstoku” Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2020
* Górska Iwona, Kotyńska-Stetkiewicz Joanna, Kułak Aneta, Pawlata Lech, Ryżewski Grzegorz, Stetkiewicz Klara, Wróbel Wiesław "Ogrody i parki Białegostoku" Departament Kultury, Promocji i Sportu Urzędu Miejskiego w Białymstoku, Białystok 2021.
* (h) "40 lecie LWP. Szkoła Podstawowa nr 29 w Białymstoku otrzymała sztandar i imię >Synów Pułku<" Gazeta Współczesna 235 (10011) z 10 października 1983
* "Historia Białegostoku" pod red. Dobroński Adam, Fundacja Sąsiedzi, Białystok 2012
* "Historia Spółdzielni Mieszkaniowej Zachęta" http://www.smzacheta.pl (dostęp 13.09.2022)
* "Historia. X Liceum Ogólnokształcące im. Wisławy Szymborskiej w Białymstoku" https://www.10lo.pl/historia/ (dostęp 18.08.2022)
* (I.Ch.) "Prezentacje / Autoportrety. Leon Jaruszewicz" Gazeta Białostocka 3 (7506) z 4-5 stycznia 1975
* "Inwestycje zrealizowane. Białystok, ul. Ślusarska 18" https://www.jaz-bud.pl/o-firmie/inwestycje-zrealizowane/74-ul-slusarska-18.html (dostęp 13.09.2022)
* (jag) "Białostocki >Polmozbyt< Specjalizacja w samochodach radzieckich" Gazeta Białostocka 32 (8123) z 10 lutego 1977
* Joka Jerzy (red.) "Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku tom III" Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białystok 1972
* Kietliński Marek, Koller-Szumska Jolanta, Pieciul Anna, Wicher Sebastian "Katalog białostockich pomników, tablic pamiątkowych i miejsc pamięci narodowej" Urząd Miejski Departament Kultury, Promocji i Sportu, Białystok 2017
* kł "Zwycięstwo zwycięstwu nierówne. Ulica Zwycięstwa do zmiany" https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,21039713,zwyciestwo-zwyciestwu-nierowne-ulica-zwyciestwa-do-zmiany.html (dostęp 18.08,2022)
* Kłopotowski Andrzej "Samorząd upamiętnia wybitną białostoczankę. Jadwiga Klimkiewiczowa ma ulicę" Gazeta Wyborcza 15.04.2019
* Kłopotowski Andrzej "Urbaniści kontra przedsiębiorcy. Plan niezgody na Zwycięstwa" https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,18041504,urbanisci-kontra-przedsiebiorcy-plan-niezgody-na-zwyciestwa.html (dostęp 03.08.2022)
* Kraśko Ryszard "Białystok. Przewodnik-informator" Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki w Białymstoku oraz Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Białymstoku, Białystok 1966
* Kuźmiuk Adrian "Leroy Merlin Hetmańska. Drugi sklep w Białymstoku - otwarcie" https://poranny.pl/leroy-merlin-hetmanska-drugi-sklep-w-bialymstoku-otwarcie-zdjecia/ar/c3-5405038 (dostęp 13.09.2022)
* Majewska B. "W klubie >Relax<. Zbliżyć przez wspólną działalność" Gazeta Współczesna 295 (8386) z 29 grudnia 1977
* Mikulicz Tomasz "Aleja Solidarności: Aqua park, lofty i zieleń. Magistrat może wykorzystać pomysły studentów." https://poranny.pl/aleja-solidarnosci-aqua-park-lofty-i-zielen-magistrat-moze-wykorzystac-pomysly-studentow/ar/c3-5383024 Kurier Poranny 17 czerwca 2021 (dostęp 03.08.2022)
* Monkiewicz Waldemar "Białystok i okolice. Przewodnik" Sport i Turystyka, Warszawa 1979
* Nieciecki Jan "Plan rezydencji białostockiej w czasach Jana Klemensa Branickiego" w: Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego 7/2001
* "O firmie" [Galeria Madro] http://galeriamadro.pl/o-firmie/ (dostęp 03.08.2022)
* "O nas [Cezas]" http://www.cezas.pl (dostęp 12.08.2022)
* (OP) "Estakada nad Osiedlem Młodych. Zrealizują plan sprzed 50 lat" https://wiadomosci.onet.pl/bialystok/estakada-nad-osiedlem-mlodych-zrealizuja-plan-sprzed-50-lat/sn4x3ym (dostęp 17.10.2022)
* Popławski Tomasz „Białystok. Historyczny plan miasta lata 30-te” Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Białymstoku oraz Atikart, Białystok b.d.
* (p) "Już za dwa lata ul. Zwycięstwa nowoczesną arterią komunikacyjną" 130 Gazeta Białostocka z 13 maja 1971
* Parafia p.w. bł. Bolesławy Lament https://archibial.pl/parafie/info/33-bl-boleslawy-lament-bialystok/ (dostęp 13.09.2022)
* Redliński Edward "Zakalec (kronika jednej budowy)" Gazeta Białostocka 272 (5679) z 15-16 listopada 1969
* (reg) "Na placach budów. Osiedle Młodych" Gazeta Białostocka 309 (6743) z 7 listopada 1972
* rof/par "Dekomunizacja ulic w Białymstoku: ulica Zwycięstwa, ale z innym uzasadnieniem" https://dzieje.pl/aktualnosci/dekomunizacja-ulic-w-bialymstoku-ulica-zwyciestwa-ale-z-innym-uzasadnieniem (dostęp 18.08.2022)
* Sieńko R. "Quo Vadis Motozbycie?" Gazeta Białostocka 214 (6648) z 4 sierpnia 1972
* Uchwała nr X/113/15 Rady Miasta Białystok z dnia 22 czerwca 2015 r. w sprawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części osiedla Młodych w Białymstoku (rejon ulic Zwycięstwa i Prowiantowej)
* Wałaszewski Krzysztof "Tysiąc szkół na Tysiąclecie. Szkoły Tysiąclecia - architektura, propaganda, polityka", Dom Wydawniczy Księży Młyn, Łódź 2018
* Wicher Sebastian „Osiedle Zdobycz Kolejarzy” http://www.modernizm.uwb.edu.pl/obiekty-a-z/item/152-osiedle-zdobycz-kolejarzy-pomiedzy-ulicami-konduktorska-promienna-i-wladyslawa-reymonta (dostęp 1.8.2022)
* (wm) "Na placach budów. Osiedle Młodych" Gazeta Białostocka 138 (5854) z 21 maja 1970
* (wm) "Z białostockiego >Madro<. Na drogi w kraju i za granicą" Gazeta Białostocka 108 (6902) z 19 kwietnia 1973
* Wróbel Wiesław "Budowa rzeźni miejskiej w Białymstoku w latach 1911-1914 według projektu firmy >Windschild & Langelott< oraz jej funkcjonowanie do 1919 r." w: "Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego 18/2012
* "WYWIAD - Spółdzielnia Obrotu Towarowego Przemysłu Mleczarskiego" http://businesspl.com/index.php/przemysl-spozywczy/18582-wywiad-spoldzielnia-obrotu-towarowego-przemyslu-mleczarskiego (dostęp 17.10.2022)
* ZL "(...) Trasa Kopernikowska" Gazeta Białostocka 26 (7179) z 27 stycznia 1974
* Znicz W. "(...) [fot. przyszłej ulicy Gagarina]" Gazeta Białostocka 121 (6915) z 4 maja 1973
* Znicz W. „(…) [fot. reklama na wieżowcu]” Gazeta Białostocka 159 (7662) z 18 lipca 1975
* zw "Na osiedlu Młodych. Nowy pawilon handlowy" Gazeta Białostocka 73 (7226) z 15 marca 1974
* (zw) "Rosną osiedla mieszkaniowe" Gazeta Białostocka 110 (7263) z 23 kwietnia 1974
